مسجد وکیل شیراز؛ یادگار آرام‌ترین روزهای تاریخ ایران

با ورق زدن کتاب تاریخ ایران به شهر شیراز و تاریخ پر فراز و نشیبش می‌رسیم که روزهای زیادی را در دوران‌های مختلف تاریخی از سر گذرانده است، از دوران صفویه و زندیه گرفته تا قاجاری و پهلوی. در میان این شهر تاریخی آثار ارزشمندی وجود دارد که ثمره تلاش فرمانروایانی است که فکر آبادانی ایران را در سر داشتند. مسجد وکیل شیراز معروف به مسجد سلطانی، یکی از این آثار تاریخی است که به دستور کریم خان زند، یکی از صلح‌طلب‌ترین پادشاهان ایرانی، در پایتخت حکومتش ساخته شد.

مسجد وکیل شیراز از گذشته تا امروز

گفتیم که کریم خان زند یکی از پادشاهان مقتدر و در عین حال منصف زندیه بود که در دوران حکومتش، ایران روزهای آرامی را از سر گذرانده است. او در سال 1187 هجری قمری دستور ساخت بنای ارزشمندی مانند مسجد سلطانی را داد که بلافاصله در قسمت غربی بازار وکیل و در انتهای راسته شمشیرگرها ساخته شد.

طبق نقل قول‌هایی که وجود دارد خود کریم خان به صورت مستقیم بر روند طراحی و ساخت مسجد وکیل شیراز نظارت داشته و حتی این‌گونه عنوان شده که طراحی این مسجد را خودش به عهده گرفته است. به همین خاطر این مسجد را نمادی از دیدگاه وکیل الرعایا نسبت به انسان می‌دانند چرا که با وجود زیبایی‌های باشکوهش، طرحی ساده دارد.

به نظر شما مسجدهای معروف ایران و جهان دقیقا به چه چیزی شهرت دارند؟ مثلا مسجد ایاصوفیه یا مسجد سلطان احمد در ترکیه یا مسجد جامع یزد کشورمان. این مساجد معمولا به زیبایی‌های معماری، ریزه‌کاری‌های رعایت‌شده در ساخت و مهم‌تر از همه به گنبدها و مناره‌هایشان معروفند. اگر هم این نباشد، حداقل داستان مناره‌ها و گنبدشان خیلی جالب است (مثل مناره‌های مسجد سلطان احمد) اما مسجد وکیل شیراز به طرز عجیبی در اوج سادگی است و در آن خبری از گنبد و گلدسته‌های سر به فلک کشیده نیست.

بافت آجری بنای مسجد سلطانی در کنار چشمه‌هایی که در صحن مسجد روان هستند، روح سادگی، صمیمیت و مردمی بودن این بنا را افزایش داده است. ناگفته نماند که ساخت چنین مسجد زیبا و بزرگی فقط دو سال طول کشیده که نشان از اهمیت دادن کریم خان به انجام به موقع و درست امور و کمتر شدن هزینه‌هاست.

مسجد وکیل شیراز در گذر تاریخ یک بار توسط پسر فتحعلی شاه قاجار یعنی حسین علی میرزا فرمانفرما بازسازی شد و پس از آن هم برخی از کاشی‌کاری‌ها و کف آن توسط اداره حفاظت از آثار باستانی مرمت شده است. در سال 1311 هم به عنوان یکی از آثار تاریخی و معماری در میان آثار ملی ایران ثبت شد و در حال حاضر به عنوان یکی از جاهای دیدنی شیراز در اختیار سازمان اوقاف قرار دارد.

معماری مسجد وکیل شیراز

صحبت کردن در مورد مسجدی که در عین سادگی و صمیمیت معماری کم‌نظیر و حجاری فوق‌العاده‌ای دارد کار دشواری است. در این مسجد زیبای آجری، در کنار کاشی‌کاری‌های متنوع، کتیبه‌هایی با خط نستعلیق، نسخ و ثلث دیده می‌شود که تحسین‌برانگیزند.

مسجد وکیل شیراز، این مسجد زیبای دو ایوانی، به گونه‌ای ساخته شده که در کنار زیبایی و شکوه منحصر به فردش، آرامش و صفای خاصی در دل دارد و باعث می‌شود افرادی که به آن وارد می‌شوند، در آن احساس راحتی کنند. در واقع از آن‌جایی که این مسجد برای استفاده روزانه مردم در کنار بازار ساخته شده، به گونه‌ای طراحی شده که زمانی که مردم عادی و کسبه از کار خود دست می‌کشند و برای ادای فریضه نماز و دیگر اجتماعات وارد آن می‌شوند، در کنار لذت بردن از زیبایی آن احساس آرامش و راحتی داشته باشند.

مسجد وکیل شیراز از چه بخش‌هایی تشکیل شده؟

مسجد وکیل شیراز در فضایی به مساحت 11 هزار مترمربع با زیربنای 8660 مترمربع ساخته شده که گفته می‌شود ابعاد آن 120 متر در 80 متر است و شامل ورودی، حیاط، حیاط خلوت، شبستان‌ها، صحن و سرا و رواق‌های زیبایی است که در ادامه بیشتر در موردشان صحبت می‌کنیم.

ورودی‌های مسجد وکیل

در بخش غربی بازار وکیل و در انتهای راسته شمشیرگرها می‌توانید شکوه و وقار سردر زیبای مسجد وکیل شیراز را ببینید که با کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری‌های درجه یکش خودنمایی می‌کند. برای ورود به مسجد سلطانی، از بخش‌های دیگر بازار و کوچه‌های اطراف هم ورودی‌های فرعی وجود دارد اما این ورودی، ورودی اصلی آن است.

از سردر که عبور کنید، وارد دالانی 8 ضلعی می‌شوید که دو راهرو با زاویه 90 درجه در سمت چپ و راست‌تان وجود دارد که شما را به صحن مسجد هدایت می‌کنند. یکی از نقاط قوت معماری این بخش این است که راهروها به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا فرد حین ورود متوجه تغییر زاویه مسجد نشده و بتواند قبله مسجد و قبله شرعی را با هم همسو کند.

در کنار این موارد خوب است بدانید که هنرمند سقف این دالان علاوه بر کاشی‌کاری‌هایی با نقش گل و بوته، عبارت زیبای لااله‌الاالله را هم به خط کوفی در آن‌جا حک کرده است.

حیاط وسیع مسجد و حوض مستطیلی‌اش

در مسجد وکیل شیراز دو حیاط وجود دارد. پس از عبور از دالان و راهروها، به حیاط بزرگ مسجد می‌رسید که فضایی مستطیل شکل به ابعاد 60 در 65 متر است که حوضی سنگی با ابعاد 40 در 5 متر در میان زمین سنگفرش آن خودنمایی می‌کند.

دالانی کوچک در سمت قسمت شمال شرقی این حیاط قرار دارد که شما را به حیاط کوچک‌تر هدایت می‌کند که خودش فضایی با طول 35 متر و عرض 20 متر دارد و حوض کوچکی با ابعاد 7 در 12 متر در آن وجود دارد.

ایوان‌

در مسجد وکیل شیراز ایوان‌های مختلفی وجود دارد. در بخش شمالی آن، ایوانی قرار دارد که به خاطر زیبایی‌اش نام طاق مروارید را از آن خود کرده است. طاق مروارید حدود 20 متر ارتفاع و 12 متر عرض دارد که البته با در نظر گرفتن جرزهای کاشی‌کاری شده‌ای که در دو طرفش وجود دارد، عرض آن به 20 متر هم می‌رسد.

در این ایوان سه طاق‌نما وجود دارد که یکی از آن‌ها به مسجد راه دارد و دوتای دیگر در جلوی رواقی با عرض 5 متر قرار گرفته‌اند. علاوه بر این‌ها، یک شاه تویزه و دو گلدسته کوتاه در دوطرف طاق مروارید زیبایی این ایوان را چند برابر می‌کنند.

در کنار همه این موارد کافی است چرخی به اطراف این طاق زده و یا نگاهی به سقف بیندازید تا با دیدن کاشی‌های هفت رنگ آن غرق در زیبایی و شگفتی طرح و گل‌های زینتی این نما شوید. دقت کردن به ازاره‌های مرمرین داخلی طاق و ازاره جرزهای سمت چپ و راست آن که با سنگ گندمک ساخته شده‌اند هم خالی از لطف نیست.

تنها چیزی که از طاق مروارید باقی مانده است، کتیبه‌های دیدنی آن است. در این طاق دو کتیبه وجود دارد که در یکی از آن‌ها نام فتحعلی شاه قاجار با خط ثلث به روی زمینه‌ای از کاشی‌های لاجوردی توسط میرزا حسین ابن محمد شریف در سال 1243 نوشته شده که دور تا دور ایوان کشیده شده است. کتیبه بعدی در زیر طاق رومی ایوان قرار دارد که به آیه قرآنی “الحمدلله الذی شرفنی بکتابه من کتیبه هذا البیت الجامع و انا المذنب عبدالعلی یزدی اشرف محمودی” اشاره می‌کند.

ایوان بعدی ایوان جنوبی است که روبروی طاق مروارید قرار دارد. این ایوان با چهار طاق‌نما، زیبایی منحصر به فردی دارد که کاشی‌های هفت رنگ و ازاره‌های حجاری شده بر آن می‌افزاید. در ایوان جنوبی دو کتیبه وجود دارد که تاریخ‌های 1243 و 1244 بر آن‌ها حک شده است.

طاق‌نماهای زیبای مسجد وکیل

در بخش‌های غربی و شرقی مسجد وکیل شیراز، به صورت قرینه 11 طاق‌نما وجود دارد که پشت آن‌ها در هر دوطرف، شرقی و غربی، دو رواق کوچک وجود دارد.

در این طاق‌نماها، بخش‌های جرزمانند و لچکی‌ها با کاشی‌های هفت‌رنگ تزئین شده‌اند که در قسمت جلو و یا پیشانی آن‌ها، اسامی خداوند جلوه می‌کند. جالب است بدانید که در پیشانی ششم شرقی، بخشی از یک آیه قرآن به خط نسخ حک شده که ادامه آن بر بالای طاق‌نمای ششم غربی نقش بسته است.

شبستان‌های مسجد وکیل شیراز

در مسجد سلطانی دو شبستان داریم که اول شبستان زمستانی یا شرقی را معرفی می‌کنیم. در پشت رواق ضلع شرقی مسجد، شبستانی وسیع با ابعاد 25 در 20 متر قرار دارد که پنج دهانه دارد. در این شبستان 12 ستون پنج متری به صورت همسان، بار سقف آجری را به دوش می‌کشند.

در گنبدهای بین تویزه‌ها تا جایی که از در ورودی تا محراب امتداد یافته، از تزئینات کاشی‌کاری و در بقیه عرق‌چین‌ها از آجر استفاده شده است. بر سردر ورودی هم کتیبه‌هایی قرار دارد که آیاتی از قرآن کریم با خطوط نسخ و ثلث در زمینه‌ای به رنگ لاجوردی نقش بسته است. در کناره‌های ایوان هم چنین آیاتی نوشته شده است.

حالا به سراغ شبستان جنوبی برویم. گفتیم که در بخش جنوبی مسجد و روبروی طاق مروارید، ایوان جنوبی با چهار طاق‌نما قرار دارد. این ایوان، ورودی شبستان بزرگ و اصلی مسجد وکیل شیراز است. این شبستان با حدود 5000 مترمربع مساحت و 48 ستون سنگی مارپیچ همسان، می‌تواند شما را ساعت‌ها غرق در شگفتی و عظمت خود کند.

کف این شبستان از تخته سنگ‌های بزرگ و صافی پوشیده شده که ازاره آن با ارتفاع یک و نیم متر از سطح زمین با سنگ گندمک تزئین شده‌اند. در بخشی از این شبستان منبر مرمرینی با 14 پله یکسان وجود دارد که زیبایی خاصی به مسجد داده است.

جرزهای چپ و راست محراب با کاشی‌های هفت رنگ و نقوش گل و بوته، طاق و گنبد با نمایی آجری و تزئینات مقرنس و کاشی‌کاری، هنر معماری زندیه را به خوبی به رخ می‌کشند.

 محراب و منبر مرمرین مسجد

می‌توان ساعت‌ها در مورد منبر مرمرین و محرابی که در شبستان اصلی مسجد وجود دارند صحبت کرد. گفته می‌شود که این منبر که از جنس سنگ مرمر است، به نیت 14 معصوم با 14 پله ساخته شده و نقل قول‌هایی در مورد سنگ آن وجود دارد مبنی بر این که این سنگ‌های مرمر به دستور کریم خان زند از مراغه تهیه شده‌اند که کاری سخت و هزینه‌بر بوده است. در کنار منبر هم گل‌های زیبای چندپر حجاری شده‌اند که بر زیبایی آن افزوده است.

در سمت راست منبر، محراب اصلی مسجد، با تزئیناتی ظریف و دیدنی خودنمایی می‌کند. سقف محراب با مقرنس‌کاری‌های ظریف و کاشی‌کاری خیره‌کننده‌اش، دنیایی از زیبایی را پیش چشمان‌تان ظاهر می‌کند.

بر دیواره‌های محراب هم کاشی‌کاری رنگارنگ با طرح گل و بوته‌های زیبا نقش بسته است. زیباتر از این گل‌ها نقش‌های یاعلی است که با خط کوفی، بر دیواره‌‌ها معرق کاری شده‌اند. ازاره محراب با سنگ مرمر پوشیده شده که زیبایی خاصی به آن می‌بخشد. دور تا دور محراب نیز کتیبه‌ای است که با خط ثلث سفید آیات قرآنی را بر زمینه‌ای از کاشی لاجوردی نشان می‌دهد.

ستون‌های خوش‌نقش مسجد وکیل

همان‌طور که گفتیم، داخل شبستان بزرگ و اصلی مسجد وکیل شیراز تعداد 48 ستون سنگی مارپیچ خودنمایی می‌کنند. این ستون‌ها همگی به صورت همسان طراحی و پیاده‌سازی شده‌اند که شکوه و جلوه‌ای خاص و دیدنی به مسجد داده‌اند و از مهم‌ترین شاخصه‌های معماری و بخش‌های دیدنی این مسجد هستند.

ساعات بازدید از مسجد

برای بازدید از این مسجد تاریخی زیبا، درهای آن از ساعت 8 و نیم صبح تا 8 شب به روی شما باز است.

بهترین زمان بازدید از مسجد

از آن‌جایی که مسجد وکیل در قلب شهر شیراز واقع شده، می‌توان گفت بهترین زمان سفر به شیراز فصل بهار است که پیشنهاد می‌کنیم برای بازدید از مسجد سلطانی قید خواب صبح را زده و در ساعات ابتدایی روز به بازدید از آن بروید چرا که انعکاس نور خورشید بر شیشه‌های در و پنجره مسجد، زیبایی رنگ‌ها را صدچندان می‌کند.

مسجد وکیل شیراز کجاست؟

مسجد وکیل شیراز یا به قول شیرازی‌ها مسجد سلطانی، در مجاورت بازار وکیل، در خیابان طالقانی و در نزدیکی میدان شهرداری که یکی از میدان‌های اصلی و پرتردد شهر است، قرار دارد. بنابراین دسترسی به آن به راحتی امکان‌پذیر است.

اگر قصد دارید با مترو به مسجد وکیل بروید، نزدیک‌ترین ایستگاه به آن ایستگاه زندیه است اما اگر با اتوبوس می‌روید، کافی است در ایستگاه میدان شهدا پیاده شوید.

نگران محل پارک اتومیبل خودتان نباشید چرا که با وجود این که مسجد وکیل شیراز پارکینگ اختصاصی ندارد ولی در نزدیکی آن پارکینگ‌هایی وجود دارد.

آدرس مسجد وکیل شیراز

استان فارس، شیراز، خیابان زند، خیابان پبروزی، خیابان فرهنگ، خیابان طالقانی، بازار وکیل، انتهای راسته شمشیرگرها، ورودی اصلی مسجد وکیل

مسجد وکیل شیراز روی گوگل مپ

آن‌چه در مورد مسجد وکیل شیراز گفتیم

در این مقاله به معرفی مسجد وکیل شیراز که در میان مردم این شهر به مسجد سلطانی معروف است پرداختیم. گفتیم که در دوران زندیه به دستور کریم خان زند و و با نظارت مستقیم خودش، در اوج سادگی، به زیبایی ساخته شده است.

پس از بررسی تاریخ این مسجد از گذشته تا به امروز، به سراغ معماری و بخش‌های مختلف آن رفتیم. از ورودی اصلی آن شروع کردیم و پس از گذر از یک دالان 8 ضلعی به حیاط اصلی رسیدیم. با طاق‌ها و ایوان‌های مختلف آن آشنا شده و وارد شبستان اصلی شدیم و در مورد زیبایی و شگفتی محراب، منبر مرمرین و ستون‌های همسان آن صحبت کردیم.