گفتنی‌هایی از بازار قیصریه اصفهان که تاکنون به گوشتان نخورده

بی‌شک نام بازار قیصریه اصفهان به گوش همه نگوییم به گوش اکثر افراد رسیده و کمتر کسی است که با آن آشنایی نداشته باشد. اما آیا همه آن‌هایی که اسم این بازار به گوششان خورده، همه چیز را درباره این بازار می‌دانند؟ شما چطور؟ آیا می‌دانستید در این بازار حجره‌های وجود دارد که بیش از 400 سال است تغییر کاربری نداده و هنوز همان شغل 400 سال پیش در آن‌ها پا بر جاست؟ آیا می‌دانستید این بازار جز لوکس‌ترین بازارهای زمان قدیم و حتی زمان حال است؟

شاید لوکس بودن را در طراحی مدرن بنا بدانید، اما یک شاهکار معماری چیزی فراتر از معماری لوکس است. درست مثل بازار قیصریه اصفهان که هم یک شاهکار معماری است و هم کالاهایی در آن به‌فروش می‌رسد، اکثرا عتیقه و بسیار ارزشمند هستند. بله شما با یک بازار باشکوه و یک شاهکار معماری روبه‌رو هستید که نظیر آن در کمتر نقطه‌ای از جهان پیدا شده و جز دیدنی‌ترین آثار تاریخی ایران به‌شمار می‌رود.

تاریخچه بازار قیصریه اصفهان

بازار قیصریه اصفهان قدمتی نزدیک به 500 سال دارد. این بازار بین‌ سال‌های 1011 تا 1029 به‌دستور شاه عباس اول و به دست توانمند استاد علی اکبر معمار اصفهانی ساخته شده است. بازار قیصریه به‌نام‌های بازار شاهی یا بازار سلطانی نیز شناخته می‌شود، اما نام اصلی آن همان بازار قیصریه است.

به‌نقلی از جهانگردان بزرگی همچون ناصرخسرو و شاردن، نام بازار قیصریه اصفهان برگرفته از قیصریه یا قیساریا در آسیای صغیر یا همان ترکیه امروزی است و دلیل این نام‌گذاری شباهت بازار قیصریه به قیصریه ترکیه بوده است. البته در مورد نام بازار توصیفی قدیمی‌تر در کتاب رساله محاسن اصفهان وجود دارد که به همین موضوع اشاره می‌کند.

بازار قیصریه اصفهان جز لوکس‌ترین و مجلل‌ترین بازارهای دوران صفوی بوده و در آن پارچه‌ها و فرش‌های گران‌قیمت به‌‎فروش می‌رسید. حتی اجناس آن به کشورهای خارجی نیز صادر می‌شد. این روزها نیز بازار شکوه و جلال قدیم خود را داراست و ضمن فروش فرش و پارچه، عتیقه‌جات و وسایل سبک گران قیمت و صنایع دستی اصفهان نیز در آن به‌فروش می‌رسد.

آنچه در مورد این بازار جالب است و در مقدمه نیز به آن اشاره کردیم، حجره‌هایی هستند که 400 سال است یک کالای خاص را به‌فروش رسانده و حتی زمان نیز نتوانسته آن‌ها را از مسیر خود منحرف کند. بله این موضوع واقعیت دارد و اغراق نیست، بنابراین حتما یادتان باشد وقتی به بازار رفتید، سراغ این مغازه‌ها را گرفته و آن‌ها را از نزدیک نظاره کنید. گفتنی است بازار قیصریه در تاریخ 21 آبان 1317 با شماره ثبت 315 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و نه تنها جز آثار تاریخی جهانی بلکه جز آثار ملی نیز به‌شمار می‌رود.

معماری بازار قیصریه اصفهان، یادگاری از سبک معماری دوران صفوی

سبک معماری بازار به دوران صفویه در سال 1029 هجری قمری برمی‌گردد و تلفیقی از معماری دوره‌های صفوی و سلجوقی است؛ به‌طوری‌که جای‌جای آن می‌توانید این سبک معماری را مشاهده کنید. بازار در دو طبقه بنا شده است. طبقه بالای بازار به امور دفتری و بازرگانی اختصاص داشته و طبقه پایین آن به حجره‌های اصناف مختلف اختصاص دارد.

در بخش شرق و غرب نیز به ‌ترتیب یک ضرابخانه و کارونسرای باشکوه در دو طبقه قرار گرفته است. البته ضرابخانه بازار این روزها چرخش از حرکت باز مانده و حالا به تجارتخانه تبدیل شده است. از میدان امام یا همان میدان نقش جهان که وارد بازار شوید، اولین چیزی که چشم نوازی می‌کند، سردر بازار است. سردر از کاشی‌هایی به رنگ آجری، گلبهی و سرمه‌ای تشکیل شده و با طرح‌های اسلیمی به صورت مقرنس کار شده است.

کمی که پیش می‌روید دیوارهای بلند و سربه‌فلک کشیده بازار با رنگ و نگارهای قدیمی اش نظرتان را جلب کرده و از همه زیباتر سقف‌های گنبدی با نورگیرهایش است که بالای سرتان قرار داشته و ضمن تهویه هوا نور محیط را تامین می‌کنند. صبر کنید این همه جذابیت بازار نیست.

باید کمی ادامه داده تا به وسط بازار برسید، آنجا اوج شکوه بازار است که مقابل چشمانتان قرار دارد، میدان مسقف با گنبدی بزرگ که با کاشی‌های رنگارنگ تزیین شده و چشم‌نوازی می‌کند. این صحنه را هر قدر هم تماشایش کنید، از دیدنش سیر نشده و دلتان نمی‌خواهد محیط را ترک کنید. از وسط بازار که عبور کردید، مابقی بازار به سبک ابتدای بازار است و تقریبا آنچه در شروع مسیر دیده‌اید برایتان بازآوری خواهد شد. به‌نوعی می‌توان گفت شمال و جنوب بازار و شرق و غرب آن قرینه طراحی شده است.

نقاشی سردر بازار قیصریه

سردر بازار که حکم تابلوی اسم و رسم بازار را دارد، چنان زیبا و چشم‌ نواز است که باید مدتی از دور فقط بنشینید و تماشایش کنید. بین زیبایی‌های سردر نقاشی‌هایی که در دیواره سردر قرار گرفته‌اند، اولین چیزهایی هستند که جلب‌توجه خواهند کرد. این نقاشی‌ها که اثرهای ارزشمند دوران صفوی بوده و به قلم رضا عباسی بر پهنه دیوارها نقش بسته‌اند، هر کدام موضوعی خاص را یادآوری می‌کنند.

دقیقا روبه‌رو دیوار ورودی که بایستید، نقاشی پیش‌رویتان که نقاشی اصلی سردر است، جنگ شاه عباس صفوی با ازبکان را نشان می‌دهد که در اصل سربلندی و صلابت ملی را به‌تصویر کشیده است. در سمت راست‌تان اما دیگر خبری از جنگ نیست و منظره‌ای از رقص و آواز اروپاییان را مشاهده خواهید کرد که یادآور عیش و نوش و زندگی دنیوی یا بهشت زمینی است.

سمت چپ‌تان نیز شکارگاهی به تصویر کشیده شده که جدا شدن از پلیدی و رسیدن به پاکی را نشان می‌دهد. نقاشی‌های سردر به همین تعداد خلاصه نشده و در بالاترین قسمت سردر نقاشی بزرگی از دو مرد تیرانداز جوان با لباس عصر صفویه، تنه‌ی شیر و دم اژدها دیده می‌شود که هر کدام در حال تیراندازی به سویی هستند. این تصویر نه‌تنها نقاشی صورت فلکی اصفهان (برج قوس) است، بلکه نشانگر صحنه مبارزه‌ای است که تیرانداز آن گویی همان آرش کمانگیر با دم حیوان افسانه‌ای است.

موضوع ناراحت‌کننده‌ای که درباره نقاشی‌های سردر بازار قیصریه اصفهان وجود دارد، این است که نقاشی‌ها در مجاورت هوا و تغییرات دمایی رنگ و روی خود را از دست داده‌اند و چنانچه برای محافظت یا احیای آن‌ها اقدامی اساسی صورت نگیرد، سرنوشت نقاشی‌ها به نابودی کشیده خواهد شد. اگرچه که نقاشی‌های سردر بازار رنگ‌ولعاب روزهای اول خود را ندارند، اما باز هم چیزی از شکوه آن‌ها کم نشده و نقاشی‌ها هنوز هم که هنوز است، زیبایی و شکوه خود را دارند.

معمار بازار قیصریه اصفهان که بود؟

بازار قیصریه اصفهان شکوه و زیبایی خودش را مدیون استادی است که جز هنرمندان نامی دوره صفوی و معمار یکی از باشکوه‌ترین مساجد اصفهان یعنی مسجد شاه است. این استاد هنرمند کسی نیست جز استاد علی اکبر اصفهانی معروف به معمار باشی و معمار شاه عباس کبیر! وی جز شاگردان استاد بدیع‌الزمان یزدی بوده و علم معماری را از ایشان فرا گرفته است.

چیره‌دستی این هنرمند در دوران خود به‌اندازه‌ای بوده است که همه معماران هم عصرش به استادی او اعتراف کرده‌اند و این روزها نیز، تندیسی به‌یاد بود این استاد بزرگ که آثار تاریخی بزرگ اصفهان به‌دست ایشان ساخته یا ایشان در ساخت‌شان شرکت داشته است، در خیابان استانداری نصب شده است.

بازار قیصریه اصفهان چه بخش هایی دارد؟

بازار قیصریه اصفهان را می‌توان به 6 بخش سردر، کاروانسرای شاهی، ضرابخانه، نقارخانه، چارسو و راسته های بازار قیصریه اصفهان تقسیم کرد.

1. سردر

سردر بازار خود به‌تنهایی جز آثار تاریخی نفیس به‌جای مانده از دوران صفویه است. این سردر در ابتدا 3 طبقه بوده اما این روزها فقط دو طبقه از آن باقی‌مانده است. سردر قیصریه شامل یک دروازه اصلی، چهار درب فرعی، تالاری در بالای آن، یک حوض و  دو سکوی بزرگ در دو جانب خود است که از سنگ یشم و سماق ساخته شده‌اند.

البته ناگفته نماند که بالای این سردر ناقوس دیرهرمز و ساعتی قدیمی نیز وجود داشته که مربوط به جنگ ایران و پرتغال بوده اما متأسفانه این روزها خبری از آنها نیست؛ چراکه هر دو این آثار گران‌بها در طبقه سوم سردر قرار داشته و با از بین رفتن طبقه سوم، این دو اثر نیز از بین رفته‌اند.

کمی به سردر خیره شده و بالای سرتان را که نگاه کنید، سقف زیبای سردر در بالای سرتان دلبری می‌کند. دیواره‌های سردر نیز با نقاشی‌های فاخر و بی‌نظیری خود چشم‌نوازی کرده و هر کدام راوی داستانی هستند. داستان‌هایی که می‌توانید راوی داستان‌شان شما باشید و داستان با قوه خیال خود برای آن‌ها بنویسید.

گفتنی است سردر بازار قیصریه نیز جز آثار جهانی و ملی به‌شمار رفته و در تاریخ 15 دی‌ماه سال 1310 به شماره ثبت 103 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

کاروانسرای شاهی

کاروانسرای شاهی در بخش غربی بازار قرار گرفته و این روزها به یکی از بخش‌های تاریخی بازار مبدل شده است. از این بنای تاریخی در گذشته نه‌تنها برای ارائه خدمات به مسافرانی که از راه دور به این بازار می‌آمده‌اند مورد استفاده قرار می‌گرفته است، بلکه در مدیریت راسته‌ها نیز از آن استفاده می‌شده است. کاروانسرای شاهی بازار قیصریه این روزها بین بازاریان و مردم عادی به سرای ملک التجار شهرت داشته و به‌عنوان انبار کالای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ضرابخانه

ضرابخانه بازار قیصریه اصفهان که این روزها فقط اسکلتی از آن به جا مانده اما رسالت خود را ادامه داده و به ساختمان یک بانک دولتی مبدل شده است، محلی برای ضرب سکه در دوران صفوی بوده است. این بنای قدیمی در بخشی شرقی بازار واقع شده و برای تماشای بقایای آن باید به راسته چیت‌سازها بروید.

نقارخانه

نقارخانه بازار در طبقه سوم سردر آن قرار داشته که همان‌طور که کمی قبل‌تر اشاره کردیم، متاسفانه این روزها اثری از آن نیست و فقط حس تلخ نبود آن احساس می‌شود. در قدیم از این نقارخانه در قدیم برای اعلام طلوع و غروب آفتاب، آیین‌های مختلف و مناسبت‌های گوناگون، آماده‌باش نظامی، اطلاع اخبار مهم به مردم، تحویل سال یا ورود کالاهایی که مردم در انتظارشان بوده‌اند استفاده و در هر کدام از اتفاق‌های یاد شده نقاره آن نواخته می‌شده است.

چارسوی بازار

چارسوی بازار شاهی یا همان قیصریه اصفهان زیباترین بخش بازار است. این بخش از بازار با طاق گنبدی و مقرنس‌های اسلیمی‌اش حقیقتا چشم‌نواز است و اگر اغراق نباشد ساعت‌ها ارزش نشستن و تماشا کردن دارد؛ به‌خصوص اینکه اطراف آن نیز حجره‌های سنتی قرار داشته و حس‌وحالی نوستالژیک به شما خواهد داد.

این چارسو از جنوب به بازار شاهی یا همان قیصریه، از شمال به تیمچه ضرابخانه، از شرق به ضرابخانه سلطتنی و از غرب به کاروانسرا منتهی می‌شود. برای دسترسی به این بخش از بازار کافیست از سردر قیصریه وارد بازار شده و چند دقیقه‌ای در بازار قدم بزنید تا به آن برسید.

راسته های بازار قیصریه اصفهان

بازار شاهی اصفهان راسته‌ها و سرای‌های زیادی را درون خود جای داده که هر کدام در رسته‌ای شغلی مشغول فعالیت هستند. از معروفترین سراها و راسته های بازار قیصریه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سرای اردستانی‌ها
• سرای خانی
• سرای آقا
• سرای پادرخت سوخته
• سرای میراسماعیل
• سرای خوانساری‌ها
• سرای گلشن
• سرای تالار
• سرای جارچی
• سرای فخر
• راسته بازار عریان
• راسته هارونیه
• راسته نیم‌آورد گلشن
• راسته مخلص
• راسته سماورسازها
• راسته مقصودبیک

آدرس بازار قیصریه اصفهان کجاست؟

بازار قیصریه در بخش شمالی میدان نقش جهان یا همان میدان امام اصفهان قرار گرفته و میدان امام را به بازار عتیق (کهنه) مرتبط می‌کند. برای دسترسی به بازار دو راه پیش روی شما قرار دارد.

1. دسترسی از چهارراه شکر شکن

از چهارراه شکن وارد خیابان حافظ شده و سپس وارد میدان نقش جهان شوید. وارد میدان که شدید سمت راست شما درست در وسط میدان، سردر بازار قرار گرفته است که می‌توانید از طریق آن وارد بازار شوید.

2. دسترسی از میدان امام حسین (ع)

برای دسترسی به بازار قیصریه اصفهان از سمت میدان امام حسین (ع)، وارد خیابان سپاه یا همان سپه شده و تا انتهای خیابان پیش بروید. وقتی به انتهای خیابان رسیدید میدان نقش جهان پیش روی شما قرار دارد. وارد میدان که شدید بازار در سمت چپ شما در وسط میدان قرار گرفته است.

ساعات بازدید از بازار قیصریه اصفهان

ساعات کار بازار بر اساس فعالیت کسبه بوده و در فصل‌های مختلف متفاوت است؛ اما معمولا بازار در بهار و تابستان بازار از ساعت 9 صبح فعالیت خود را شروع کرده و تا 6 بعدازظهر به طور یکسره فعالیت می‌کند. در فصل‌های پاییز و زمستان نیز ساعت‌های کاری بازار یک ساعت کمتر شده و از 9 صبح تا 5 بعدازظهر یکسره باز است. برای بازدید از بازار پیشنهاد می‌کنیم، حتما 3 الی 4 ساعت وقت بگذارید تا بتوانید از همه جاذبه‌های آن کمال بهره و لذت را ببرید.

بازار قیصریه اصفهان در گوگل مپ

بازار قیصریه بازاری که بارها ارزش دیدن دارد

دیدنی بودن جای جای بازار کنار کاربری تجاری آن باعث شده تا هر آدمی با هر سلیقه‌ای از حضور در این بازار کمال لذت را ببرد. بنابراین فرقی نمی‌کند عاشق خرید هستید، به بناهای تاریخی علاقه دارد یا صرفا عاشق سفر هستید. جذابیت این بنا به‌قدری زیاد است که کمتر کسی است که دلش نخواهد برای یکبار هم که شده در این بازار قدم زده و زیبایی‌هایش را نظاره کند. آنچه گفتنی بود را برایتان شرح دادیم، وقت آن رسیده که کوله‌بار سفر خود را بسته و به اصفهان سفر کنید تا از نزدیک آنچه وصف کردیم را تماشا کنید و از آن لذت ببرید.